Buhari’deki Bütün Hadisler Sahih Mi?
Ankara’da, 25 yaşında bir ekonomi mezunu olarak hayatımı sürdürürken, her zaman veriyle uğraşmak, bilgiye dayalı kararlar almak hoşuma gitmiştir. Birçok konu üzerine okurken de hep “gerçek” olana ulaşmak istemişimdir. Geçtiğimiz günlerde, bir arkadaşım bana Buhari’deki bütün hadisler sahih mi? diye sormuştu. İlk başta şaşırdım, çünkü bu soru bir yandan oldukça derin bir soru ama aynı zamanda popüler dinî tartışmalardan da çok uzak değildi.
Bir yandan, arkadaşımın bu soruyu sormasının bir nedenini anlıyorum. Toplumda dini metinlerin güvenilirliği ve sahihliği hakkında sürekli bir tartışma var. Ve elbette, Buhari gibi bir kaynağa dair “gerçekten her şey sahih mi?” sorusu, birçok kişinin kafasında yer edebilecek bir soru. Bu yazıda, hem veri hem de gözlemlerle bu soruyu biraz daha irdelemeye çalışacağım.
Buhari’nin Hadisleri: Sahih mi, Sahih Değil mi?
İlk olarak, Buhari’nin Sahih al-Buhari adlı eseri hakkında biraz bilgi vermek gerekirse, bu eser, İslam dünyasında en güvenilir hadis kitaplarından biri olarak kabul edilir. Ancak “sahih” kelimesinin ne anlama geldiği de burada önemli. Sahih, “doğru” veya “güvenilir” anlamına gelir. Ancak Buhari’deki her hadis, doğrudan bu anlamda “kesin doğru” kabul edilmez. Çünkü hadislerin sahih kabul edilmesi, birkaç önemli kriterin değerlendirilmesine dayanır: ravi zinciri, metnin içeriği, ravilerin güvenilirliği ve birbiriyle uyumu.
Bir gün sabah kahvesini içerken, bu konuda düşündüm. Ekonomi okurken, veri analizinde ne kadar dikkatli olursam olaylara bakarken de aynı titizliği gösteriyorum. Her bilginin kaynağını sorgulamak, veriyi analiz etmek, örneklerle test etmek gibi bir alışkanlığım var. Bu bakış açısıyla, Buhari’nin eserindeki hadisleri de bir tür “veri” olarak ele aldım. Sahih hadislerin, Buhari’nin çalışmasındaki her bir ravi ve metin üzerinden sıkı bir filtreye tabi tutulduğunu fark ettim. Yani, Buhari’nin derlediği hadisler, çeşitli güvenilirlik kriterlerine göre seçilmiş. Ancak her hadis değil, sadece en güvenilir kabul edilenler seçilmiş.
Sahih Olmayan Hadisler de Var mı?
Birçok insan Buhari’ye tamamen güveniyor olsa da, hadislerin tamamının “sahih” olduğu anlamına gelmiyor. Gerçek şu ki, Buhari bazı hadislerin kesinlikle sahih olduğunu kabul etse de, bazı hadisler başka alimler tarafından sahih kabul edilmemiştir. Mesela, bazı hadisler başka hadis kitaplarında da yer almaz. Başka alimler bu hadisleri zayıf kabul etmiş olabilirler.
Geçtiğimiz yaz tatilinde köydeki dedemle uzun bir sohbetim olmuştu. Dedem çok bilgili bir insandır, ama her zaman kitaplardan değil, yaşadığı hayat tecrübelerinden dersler çıkarmıştır. Bir gün, dinî metinlerin güvenilirliği üzerine konuşurken, dedem “Her hadisin arkasında bir insan var, o insanın niyeti de önemli.” demişti. Bu, o kadar basit ama derin bir tespitti ki, bugün hala aklımdan çıkmaz. Yani her ne kadar Buhari hadislerini güvenilir kabul etse de, bazı hadisler zamanla sorgulanabilir ya da farklı bakış açılarıyla yeniden değerlendirilir.
Buhari’deki Hadislerin Toplum Üzerindeki Etkisi
Buhari’deki hadislerin sahihliğini tartışmak bir yana, bu hadislerin toplum üzerindeki etkileri çok büyük. Her ne kadar bazı hadisler zaman zaman sorgulansa da, özellikle eğitimli İslam toplumlarında Buhari’ye dayalı birçok dini ve ahlaki değer kabul edilir. Fakat şunu da unutmamak gerekiyor; bu hadislerin uygulanma biçimi zaman içinde değişebiliyor. O dönemde, sahih kabul edilen hadislerin pratikteki yeri ile günümüzdeki uygulanışı farklılık gösterebiliyor.
Mesela, sosyal medya üzerinden yaptığım gözlemlerle, zaman zaman yanlış yorumlanan hadisler ve doğru kabul edilen yanlışlıklar hakkında ciddi tartışmalar yapılabiliyor. Hangi hadis doğru, hangi hadis yanlış, hatta hangi hadis sahih gibi tartışmalar oldukça sıcak bir konu haline geliyor. Ve bazen, bu tartışmalar normalde sıradan olan kişileri bile etkileyebiliyor. Yani, toplum içinde en çok kabul edilen ve en çok atıfta bulunulan hadislerin bile zaman zaman yanlış anlaşılması, yanlış uygulanması söz konusu olabilir.
Sonuç: Buhari’deki Hadislerin Sahihliği ve Geleceği
Sonuç olarak, Buhari’deki bütün hadislerin sahih mi? sorusu gerçekten de çok katmanlı bir konu. Her ne kadar Buhari büyük bir otoriteye sahip olsa da, hadislerin tamamının sahih olduğu söylenemez. Her hadis, kendi bağlamında ve şartlarında doğru ve güvenilir kabul edilmelidir. Tabii ki, hadisleri anlamak, doğru bir şekilde aktarmak ve zamanla değişen toplumsal koşullarda doğru bir şekilde yorumlamak önemli.
Bu sorunun cevabını ararken, veriye dayalı bir yaklaşımı her zaman ön planda tutmaya çalıştım. Buhari’nin hadislerini sadece birer metin olarak değil, geçmişteki insanların hayatlarını anlamaya çalışarak değerlendirmemiz gerektiğini düşünüyorum. Zamanla her şey gibi bu hadislerin de toplumsal bir yansıması olacak, belki de daha farklı perspektiflerle ele alınacak.
Sonuçta, hadislerin sahihliğini tartışmak önemli olabilir, ama en nihayetinde, bizlerin bu hadisleri doğru bir şekilde anlayıp hayata geçirmemiz, belki de en önemli mesele.